واژه تـحـقیق , کلمه اى عربى است که به معانى گوناگون آمده است.تحقیق در علوم مختلف به معناى پاسخ دادن بـه پـرسـشهاى مطرح شده در آن علم و یا دست کم جست و جو براى یافتن آن پـاسـخ ها مى باشد. تحقیق در این معنا, در واقع , آشکار کردن مطلبى تازه و کشف کردن یک دانش جدید است , ازهمین طـریـق اسـت کـه عـلـوم گسترس مى یابند و هر روز دانش هاى تازه اى کشف مـى شـوند. از این دیدگاه , تحقیق با طرح پرسش خاصى آغاز مى شود و با پاسخ دادن بـه آن پـایان مى یابد. منظور از واژه تحقیق دراین مقاله معناى اصطلاحى آن یعنى تحقیق علمى مى باشد .در تحقیق علمى , همان طور که گفته شد, آغاز کار با طرح یک پرسش است , محقق بر اساس تخصص و اطلاعاتى که دارد یک یا چند پاسخ موقتى براى پرسش خود در نظر مى گیرد (فرضیه ها) سپس به کمک جـمـع آورى داده هـا و اطـلاعـات مـوردنـیـاز سـعى مى کند تا صحت و سقم فرضیه خویش را بیازماید. در صورتى که درستى فرضیه , مورد تایید قرار گیرد, دانـش جـدیـدى تـولـید شده است و تحقیق به هدف خود نائل آمده است ,البته تحقیق علمى , هیچ گاه قصد مجاب کردن کسى را نداردیعنى هدف اصلى آن , اثـبـات فرضیه نیست و بر صحت آن نیز اصرار نمى ورزد بلکه در صدد آزمودن فرضیه ارائه شده است .
بـنابر این , در این معنا, تحقیق یک فرایند آزمون و امتحان فرضیه است نه اثبات آن . مـحـقـقان و پژوهشگران تازه کار, غالبا از نظرعاطفى خود را نسبت به اثبات فـرضیه متعهد مى دانند اما همواره باید توجه داشت که فرضیه , گزاره اى است که ممکن است درست یا نادرست باشد, البته اگر فرضیه با دقت و آگاهى کامل و با در نظر گرفتن تمام شرایط تدوین شود احتمال صحت آن بیشتر خواهد بود, ولـى در یـک تـحـقیق علمى , محقق هیچ تعلق خاطرى به فرضیه خود ندارد و اطـلاعات جمع آورى شده وشواهد عینى است که درستى و یا نادرستى فرضیه را معلوم مى کند.
با توجه به مطالب بیان شده مى توان تحقیق را به صورت هاى زیر تعریف کرد:
1) تـحـقـیـق یـک فرآیند یا یک فعالیت نظام مند است که به کشف و پروراندن مجموعه اى از دانش هاى سازمان یافته منجرمى شود.
2) تحقیق عبارت است از مطالعه نظام دار یک یا چند قضیه فرضى درباره روابط احتمالى میان پدیده هاى گوناگون .
3) تحقیق عبارت است از جست و جوى منظم و اصولى براى کشف حقیقت .
بـنابراین , مشخص مى شود که بر خلاف تصور رایجى که در نزد بسیارى از افراد وجـود دارد, تـحـقـیـق , نـوشـتن یک مقاله یایک کتاب نیست . ماهیت تحقیق , نـویسندگى تفاوت اساسى دارد و این دو موضوع از یک مقوله نیستند, اما چون در پـایان هر تحقیق ممکن است محقق مایل باشد نتیجه تحقیق یا کلیه عملیات تحقیقى خود را به رشته تحریردر آورد, آگاهى از فنون و روش هاى نویسندگى بـراى او ضرورت پیدا مى کند. بنابر این , لازم است هر محقق نویسنده خوبى هم باشد. به این ترتیب هر اثر تحقیقى ممکن است به صورت مقاله یا کتاب ارائه شود اما هر مقاله یا کتابى نمى تواند یک اثر تحقیقى محسوب شود.
منبع: درآمدی بر روش تحقیق در علوم سیاسی، نوشته اسماعیل جهانبین