متغیر به ویژگی یا صفت یا عاملی اطلاق میشود که بین افراد جامعه مشترک بوده و میتواند مقادیر کمی و ارزشها متفاوتی داشته باشد.متغیرها ، عامل یا عواملی هستند که مورد اندازه گیری یا سنجش قرار می گیرند . به عبارت دیگر متغیر مشخصه یک فرد، چیز، پدیده مورد نظراست که : قابل اندازه گیری بوده و می تواند مقادیر مختلفی بپذیرد.
متغیر های اساسی :
غرض از متغیر های اساسی دو متغیر مستقل و وابسته است. این دو نوع متغیر ممکن است ناظر بر دو عامل منفرد باشد که در دو مقوله اثر گذاری و اثرپذیری قرار می گیرند ، یا ناظر بر دو گروه متغیر باشد که با یکدیگر در تاثیر و تاثرند. هریک از این دو نوع که مطرح باشد لازم است متغیرها با قید نوع هر یک، درسطر های مستقل به طور روشن و مشخص بیان شوند. هرگاه صورت مسئله و عنوان پژوهش به درستی تدوین شده باشد می توان متغیر های اساسی پژوهش را از درون آن استخراج کرد.
انوع متغیر های تحقیق
• الف: متغیر ها بر اساس وابستگی یا پیوستگی و یا نقشی که در تحقیق ایفا می کنند.
• 1- متغیر مستقل : متغیری که پژوهشگران آن را دستکاری یا انتخاب می کنند تا تاثیر آن را بر متغیر وابسته مورد بررسی قرار دهند.مثال: تحقیقات بازاریابی نشان می دهند که ارائه یک محصول جدید به بازار بر قیمت سهام شرکت در بازار تاثیر دارد. (خاکی،1379،ص167)
• 2- متغیر وابسته:
• متغیری که تحت تاثیر متغیر مستقل قرار می گیرد و بر اثر تغییرات آن تغییر می کند.درحقیقت متغیر وابسته متغیری است که مورد پیش بینی است درحالی که متغییر مستقل متغیری است که پیش بینی از روی آن صورت می گیرد . متغیری که هدف محقق تشریح یا پیش بینی تغییر پذیری در آن است.( بین بسامد فعالیت های علمی و پزوهشی اعضای هیات علمی واحد مشهد و میزان استفاده آن ها از اینترنت رابطه معنی داری وجود دارد.)
• ۳- متغیر تعدیل کننده:
• متغیری است که علی رغم میل پژوهشگر رابطه میان متغیر وابسته و مستقل را دستخوش تحول می کند در واقع می توان به عنوان متغیر مستقل دوم از آن نام برد.
• مثال: ” بررسی تاثیر میزان مطالعه دانشجویان بر توان یادگیری آنان“
• میزان مطالعه : متغیر مستقل
• توان یادگیری : متغیر وابسته
• هوش، محیط، معلومات و جنسیت : متغیر تعدیل کننده. متغیر کنترل:
• همه ی متغیر های موجود در یک شرایط تحقیق یا در یک شخص را نمی توان همزمان مورد مطالعه قرار داد.گاهی اوقات متغیرهایی یافت می شود که تاثیر برخی از آن ها را درتعیین رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته باید خنثی کرد و ثابت نگه داشت این متغیر ها که تاثیر آن ها خنثی یا حذف می شود را متغیر کنترل می گویند.
• مثال: بررسی تاثیر استفاده از تکنولوژی آموزش ( استفاده از کامپیوتر) بر میزان افزایش یادگیری دانش آموزان . دراین مثال تکنولوژی آموزشی ( کامپیوتر) متغیر مستقل و یادگیری دانش آموزان متغیر وابسته و بهره هوشی ، معدل تحصیلی و جنسیت متغیر های کنترل هستند که می توانند ( حذف) کنترل شوند. متغیر مداخله گر :
• پژوهشگر در فرایند پژوهش معمولا رابطه بین متغیر مستقل را که قابل مشاهده است با متغیر وابسته که آن هم قابل مشاهده است مطالعه می کند.اما بین متغیر مستقل و وابسته و مشاهده پذیر، متغیر دیگری وجود دارد که قابل مشاهده نیست بلکه از روی تاثیر متغیر مستقل قابل استنباط است.اثر متغیر مداخله گرقابل کنترل نیست و نمی توان آن را مستقل از متغیر های دیگر و به طور مستقیم مشاهده کرد.( سرمد و همکاران ، 1376).
• مثال: تشویق کلامی رفتار کودک موجب می شود که رفتار به صورت عادت درآید. در این مثال متغیر مستقل تشویق کلامی، متغیر وابسته ، نیرومندی رفتار و متغیر مداخله گر: خرسندی خاطر کودک از تشویق کلامی . متغیرها بر اساس نقش : الف)متغیرهای علی :که همان متغیرهای مستقل هستند ب) متغیرهای توصیفی : مبین صفات و ویژگیهای یک پدیده هستند و درواقع وضع آن را توضیح می دهنداین ها ممکن است از نوع کمی یا کیفی باشند مانند وضع سنی، وضع تحصیلی ، وضع سواد.خصوصیا ت اقتصادی و اجتماعی یک جامعه.
انواع متغیرها بر اساس ارزش
الف) کمی :
1- متصل(پیوسته):طول , وزن اعشار پذیرند
2- منفصل(گسسته):تعداد کلاسها یا دانش آموزان متغیرها .
ب) کیفی :
مقادیر عددی به خود نمی گیرند(مثل خوش خلقی، کوشا بودن)
ج) دو وجهی :
هم ارزش کیفی به خود می گیرند و هم مقادیر کمی می توانند قبول کنند . (مثل مدرک تحصیلی و درآمد)
متغیر کیفی :
اندازه این متغیر ها را نمی توان به شکل ریاضی و آماری نشان داد ، به عبارتی در این متغیر ها اعداد جنبه ریاضی و کمی ندارند.بلکه به عنوان کد و نشانه استفاده می شوند. متغیر هایی مثل جنس، شغل ، میزان تحصیلات ، گرایشات سیاسی .... این متغیر ها خود به چند دسته قابل طبقه بندی هستند.
الف : متغیر اسمی
ب: متغیر رتبه ای یا ترتیبی متغیر کیفی (متغیر اسمی) : متغیری که اجزای آن به صورت سلسله مراتب قابل درجه بندی و تفکیک نیست.مثل : جنس ، شغل ، شرکت در انتخابات . این نوع متغیرها براساس یک ملاک طبقه بندی می شوند. مثلا در جنسیت افراد فقط در دو طبقه زن و مرد قرار می گیرند. یا در چند طبقه قرار می گیرند. بنابراین وقتی متغیر بیش از دو عدد یا ارزش به خود نگیرد متغیر دو ارزشی نام دارد. مثل: جنس، مرگ و حیات، شهری و روستایی.
متغیر چند ارزشی: بیش از دو عدد یا ارزش به خود می گیرد. مثل مقاطع تحصیلی( ابتدایی، راهنمایی، دبیرستان، دانشگاه) یا گروه های خونی ....
متغیر کیفی (متغیر رتبه ای یا ترتیبی) :
متغیری که اجزاء آن قابل مدرج کردن به صورت ترتیبی باشد. مثل سطح تحصیلات ، میزان رضایت فرد از یک موضوع یا میزان گرایش افراد به یک پدیده ( کاملامخالف، مخالف، بی تفاوت ، موافق، کاملا موافق) .
متغیر کمی :
• الف : متغیر کمی پیوسته : (متصل) طول , وزن سن درآمد ... اعشار پذیرند
• ب: متغیر کمی منفصل(گسسته):تعداد کلاسها یا دانش آموزان یا تعداد فرزندان...